Coronacognities: begin erover voordat je broek uitgaat

Jongerencampagnes weten als geen ander hoe ze in moeten spelen op risicovol gedrag, zoals onveilige seks, het afsteken van vuurwerk, of rijden onder invloed.

Met de slogan ‘begin over condooms voordat je broek uitgaat’ geeft deze veilig vrijen campagne een concrete cue-to-action: in het heetst van de strijd is het lastig om verstandig te zijn, dus bespreek wat je wil voor die tijd.

Krachtenveld

Gedrag – en zeker sociaal gestuurd gedrag – is de resultante van een complex krachtenveld, waarin sociale omstandigheden (groepsdruk, sociale norm, geschreven & ongeschreven regels, hoe gedragen rolmodellen zich?), de situatie (plaats, betekenis, aan- /afwezigheid van autoriteit) en je eigen staat van zijn (vermoeidheid, opwinding, alcoholgebruik) een belangrijke rol spelen.

Harttekening

Hoe anders is dat als we kijken naar hoe mensen met gezondheidsproblemen omgaan. In een tot de verbeelding sprekend onderzoek uit 2004 werd een groep mensen die recent een hartinfarct hadden doorgemaakt gevraagd om een tekening te maken van de schade aan hun hart. De onderzoekers berekenden op iedere tekening de ratio tussen het gezonde deel en het aangedane deel van het hart en relateerden dit vervolgens aan herstel. Wat bleek? Niet de objectieve ernst van het infarct, maar de getekende mate van schade voorspelde hoe snel mensen herstelden, en bijvoorbeeld weer aan het werk waren.

Controle over ziekte

Deze opvallende bevinding was het begin van een reeks studies naar wat ‘ziektecognities’ is genoemd, ofwel de (ir)rationale overtuigingen die patiënten ontwikkelen over hun aandoening. Het gaat dan om iemands eigen ideeën over de oorzaak van de aandoening, hoe de aandoening zich zal ontwikkelen over de tijd en wat de consequenties ervan zullen zijn. Maar ook over het tijdspad dat iemand voor ogen heeft en de bijbehorende identiteit (“hartpatient”?). En uiteindelijk over hoeveel controle iemand ervaart over zijn of haar ziekte, hoeveel vertrouwen iemand heeft in de behandeling (“waarom moet ik al die pillen slikken?”), en hoeveel zorgen iemand zich maakt.

Grapperhaus

Nu we collectief onder de coronamaatregelen lijden, hebben we allemaal onze individuele ‘coronacognities’ gevormd. Onze risicoschatting is afhankelijk van de mate van dreiging die we ervaren in relatie tot onze kwetsbaarheid (en die van onze naasten). Hoe adherent we zijn aan de ‘behandeling’ hangt af van de mate van vertrouwen die we hebben in de coronamaatregelen in combinatie met de impact op ons leven. Daarnaast speelt ook nog mee in hoeverre we ons kunnen/willen conformeren aan een autoriteit. En zelfs als je die autoriteit vertegenwóórdigt is dat nog geen garantie voor adequaat gedrag - minister Grapperhaus kan je daar alles over vertellen…

Veilig vrijen

Onze coronacognities ten spijt, we zijn dus blijkbaar erg gevoelig voor de interactie tussen de situatie, de sociale norm x helderheid van geest. Terug naar bovengenoemde campagne over veilig vrijen. Elementen uit die campagne kun je toepassen op het naleven van de coronamaatregelen: begin erover voordat je naar een feestje, dinertje, familieweekend of huwelijk toegaat. Hoeveel mensen zijn er uitgenodigd? Hoe ziet de locatie eruit? Hoe is het programma? Als het niet goed voelt: kun je eerder/later komen? En vraag jezelf af: hoe noodzakelijk is het om fysiek aanwezig te zijn?

Groepsdruk

Voor het omgaan met sociale normen en groepsdruk geldt: geef (bij voorkeur al van tevoren) aan dat je met een kwetsbare doelgroep werkt. En dus voorzichtig wil zijn. Wordt er tegengesputterd? Geef aan dat het in jouw werksetting heel gebruikelijk is om goed op te passen (sociale norm) en je daarmee je maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt (groepsdruk).

Tijdelijk

En dan wat betreft je eigen helderheid van geest: het ligt voor de hand iets te zeggen over gezelligheid, feestjes & carpe diem. Over waakzaamheid en je inhouden. En dat we dat voor onszelf doen, voor onze familie en voor de maatschappij. Maar bovenal dat we dat doen voor de patiënten waar we voor zorgen. Want hoe verschillend we ook over corona mogen denken: deze maatregelen zijn tijdelijk. En helaas geldt dat veelal niet voor de beschadigde harten van onze patiënten.

Deze blog is geschreven door Veronica Janssen, medisch psycholoog bij het Hart Long Centrum.